-
1 ачу итеп
назло́, в отме́стку -
2 ачу
I ач-перех.1)а) (является тж. общим для знач. 2)-5), 7), 8), 10)) открыва́ть/откры́ть (кастрюлю, холодильник, семафор, новые ясли, навигацию, охотничий сезон, счёт в банке, столовую с утра) || откры́тиеачкан - ябар, ерткан - ямар — (посл.) откры́л - закро́й, порва́л - заше́й (т. е. исправь свою ошибку или возмести ущерб сам)
б) отворя́ть/отвори́ть (комнату, калитку в сад, дверь на балкон)форточканы еш ачу — фо́рточку ча́сто открыва́ть (отворя́ть)
в) отпира́ть/отпере́ть (запертый выход на чердак, задвижку в дверях, замок); отмыка́ть/отомкну́тьачкыч белән ачу — откры́ть ключо́м
г) отки́дывать/отки́нуть (крышку рояля, борт грузовика, угол занавески на окне, крючок на двери)д) поднима́ть/подня́ть, подыма́ть (занавес на сцене, вуаль) || поднима́ние, подня́тие, подъём, подыма́ниее) отдра́ивать/отдра́ить мор. (иллюминатор на корабле, люк)ж) отку́поривать/отку́порить, раску́поривать/раску́порить (консервную банку, бутылку с вином) || отку́поривание, отку́порка, раску́поривание, раску́порказ) пуска́ть/пусти́ть ( воду в ванну) || пуски) освобожда́ть/освободи́ть (дорогу, проход); расчища́ть/ расчи́стить ( подходы к стогам сена зимой); разблоки́ровать ( путь к переговорам о мире) || расчи́сткак) разве́дывать/разве́дать, обнару́живать/обнару́жить (залежи руды, новое месторождение нефти) || разве́дывание, разве́дка, обнаруже́ниеяңа планета ачу — откры́ть (обнару́жить) но́вую плане́ту
2)а) раскрыва́ть/раскры́ть (двери, оконные ставни, ворота, портфель, ноты, складной нож, глаза, грудь) || раскрыва́ние, раскры́тиеҗәяне ачу — раскры́ть ско́бки
б) растворя́ть/раствори́ть (окно, циркуль); распа́хивать/распахну́ть дверь (две́ри) поши́рев) развора́чивать, развёртывать/разверну́ть (книгу, сложённый вдвое лист, служебное удостоверение) || развёртывание, развёрткаг) перевора́чивать, перевёртывать/переверну́ть || перевора́чивание, перевёртываниеул китабының һәр битен саклык белән генә ача — ка́ждую страни́цу свое́й кни́ги он перевора́чивает бе́режно
д) распуска́ть/распусти́ть (зонтик, веер) || распуска́ниепарашютны вакытында ачу — раскры́ть парашю́т во́время
е) раздвига́ниеж) разева́ть/рази́нуть, размыка́ть, размы́кивать/разомкну́ть, разжима́ть/разжа́ть ( рот) || размыка́ниейодрыгыңны ач әле — разожми́-ка (раскро́й-ка) свой кула́к
шлюз капкасын ачу — размыка́ть воро́та шлю́за
з) разнима́ть/разня́ть, разыма́ть/разъя́ть ( пасть животного при вливании лекарства)и) распу́тывать/ распу́тать ( укрытый материей бюст)к) обнажа́ть/обнажи́ть, оголя́ть/оголи́ть (какую-л. часть тела) || обнаже́ние, оголе́ниеяз инде кырның кайбер җирләрен ачты — весна́ уже́ оголи́ла не́которые уча́стки по́ля
л) выдава́ть/вы́дать кому (своё намерение, сердечную тайну, секрет чего) || вы́дачасерне ачасы булма — смотри́ не взду́май вы́дать наш секре́т (та́йну)
м) разга́дывать/разгада́ть (тайны природных недр, причину какого-л. явления) || разга́дывание, разга́дка3) вскрыва́ть/вскрыть (посылку, письмо, коробку с подарками); распеча́тывать/распеча́тать (запечатанный пакет, пачку чая); распако́вывать/распакова́ть (посылку, ящики с экспонатами); раскрыва́ть/раскры́ть || вскрыва́ние, вскры́тие; распеча́тывание, распеча́тание; распако́вывание, распако́вка; раскрыва́ниеконтейнерны ачу — вскрыть конте́йнер
шоколад кабын ачу — распеча́тать (откры́ть, вскрыть) коро́бку с шокола́дом
4) раскрыва́ть/раскры́ть (преступление, заговор), разоблача́ть/разоблачи́ть, облича́ть/обличи́ть, изоблича́ть/изобличи́ть, выявля́ть/вы́явить ( махинации злоупотребления чьи), вскрыва́ть/вскрыть (недостатки в чьей-л. работе, неприглядные факты где) || раскрыва́ние, раскры́тие, разоблаче́ние, обличе́ние, изобличе́ние, выявле́ние; вскрыва́ние, вскры́тие5) демаскирова́ть || демаскиро́вка6) разделя́ть/раздели́ть пробо́ром; причеса́ть (причёсывать, расчёсывать, расчеса́ть) на пробо́р (во́лосы на голове́); де́лать/сде́лать пробо́рчәчне уртадан (турыга) ачу — раздели́ть во́лосы прямы́м пробо́ром; причеса́ть (расчеса́ть) во́лосы на прямо́й пробо́р
7) начина́ть/нача́ть, заводи́ть/завести́ (беседу, разговор, спор); затева́ть/зате́ять8) начина́ть/нача́ть, объявля́ть/объяви́ть (борьбу против сорняков, войну против спекуляции); повести́ || объявле́ниесугыш ачу — объяви́ть войну́
ут ачу — нача́ть (откры́ть) ого́нь (стрельбу́)
мондый күренешләргә каршы кискен көрәш ачарга кирәк — необходи́мо повести́ реши́тельную борьбу́ с таки́ми явле́ниями
9) заводи́ть/завести́ ( дело на кого в отделе кадров) || заведе́ниебиблиотекада һәр укучыга карточка ачу — заводи́ть ка́рточку на ка́ждого чита́теля библиоте́ки
10)а) осно́вывать/основа́ть, создава́ть/созда́ть, учрежда́ть/учреди́ть (кассу взаимопомощи при заводе, театральное общество) || основа́ние, созда́ние, учрежде́ниефәндә яңа мәктәп ачу — осно́вывать но́вую шко́лу в нау́ке
яңа фронт ачу — прям.; перен. созда́ть но́вый фронт
б) заводи́ть/завести́, создава́ть/созда́ть (домашнюю библиотеку, частную торговлю); осно́вывать/основа́ть, закла́дывать/заложи́ть ( золотые прииски где) || заведе́ние, созда́ние; основа́ние, закла́дываниеколхоз басуында тәҗрибә участогы ачу — заложи́ть о́пытный уча́сток на колхо́зном по́ле
11)а) разгоня́ть/разогна́ть, рассе́ивать/рассе́ять; отгоня́ть/отогна́ть ( сон)б) поднима́ть/подня́ть, повыша́ть/ повы́сить, улучша́ть/улу́чшить, приподнима́ть/приподня́ть (самочу́вствие, настрое́ние)в) открыва́ть/откры́ть (глаза́ кому-л.); возвраща́ть/возврати́ть, верну́ть (зре́ние кому)12) проясня́ть/проясни́ть || проясне́ниеелмаю аның йөзен ача — улы́бка освеща́ет (проясня́ет) его́ (её) лицо́
13) возбужда́ть/возбуди́ть, вызыва́ть/вы́звать, пробуди́ть ( аппетит) || возбужде́ние14) выруба́ть/вы́рубить, де́лать/сде́лать ( прорубь на льду) || выруба́ниебәке ачу — вы́рубить про́рубь
15) проруба́ть/проруби́ть, просека́ть/просе́чь ( просеку в лесу); выруба́ть/вы́рубить ( дорогу в тайге), расчища́ть/расчи́стить, де́лать (сде́лать) прору́бку || проруба́ние, прору́бка, просека́ние, просе́чка; выруба́ние, вы́рубка, расчи́сткадиләнке ачу — вы́рубить (расчи́стить) деля́нку
16) спец. подсека́ть/подсе́чь; выжига́ть/вы́жечь ( участок леса под пашню) || подсека́ние, подсе́ка, подсе́чка; выжига́ниеышна ачу — подсе́чь (вы́жечь) па́хотный клин
17) проре́зывать, проре́зать/прореза́ть, проруба́ть/проруби́ть, пропи́ливать/пропили́ть (дверь, окна в срубе) || проре́зывание, прореза́ние, проре́зка, проре́з, проруба́ние, прору́бка18) спец. заруба́ть/заруби́ть; вскрыва́ть/вскрыть (поверхность разрабатываемого угольного, рудного и т. п. пласта) || заруба́ние, вскры́тие19) распуска́ть/распусти́тьчәчәген көндез генә ача торган үсемлек — расте́ние, у кото́рого распуска́ются цветы́ то́лько днём
20) в знач. сущ. ачучы открыва́тель; первооткрыва́тельяңа җирләр ачучы — открыва́тель но́вых земе́ль
•- ача төшү- ачып ату
- ачып бирү
- ачып кертү
- ачып кую
- ачып күрсәтү
- ачып салу
- ачып ташлау
- ачып уку
- ачып чыгару
- ачып җибәрү••II ачы-ачмаган ишеге, кермәгән тишеге юк — всю́ду (везде́) вхож, как ме́дный грош; во все две́ри и ще́ли вхож; вездесу́щий проны́ра, прола́за, пройдо́ха; проны́рлив
неперех.1) ки́снуть, скиса́ть/ски́снуть (о молоке, супе и т. п.); ква́сить, сква́шивать, сква́ситься; скиса́ться/ски́снуться; станови́ться (стать, де́латься/сде́латься) ки́слым || скиса́ние, сква́шивание, сква́шениесөт ачып та өлгергән инде — молоко́ уже́ успе́ло ски́снуть
2) броди́ть ( сколько), поброди́ть, проброди́ть || броже́ниесыеклыкның үзлегеннән ачуы — самоброже́ние жи́дкости
3) в знач. прил. ачыган проки́сший, ки́слый (суп, о молоке)•- ачый башлау
- ачып беткән
- ачып бетү
- ачып җитү
- ачып чыгу III сущ.1) раздраже́ние, раздражённость, возмуще́ние, негодова́ние, гнев, я́рость, зло́ба, злость; озлобле́ние, озло́бленностьачуны басу — уня́ть раздраже́ние
ачу алдан, акыл арттан йөри — (посл.) зло́ба ра́ньше ума́ (при)хо́дит
ачу йоту - таш йоту — (посл.) гнев проглоти́ть, что ка́мень съесть; я́рость (свою́) укроти́ть, что ка́мень проглоти́ть
2) месть за (что, кого)кыз ачуы булгандыр инде бу — э́то, ви́димо, была́ месть за де́вушку
нәрсә ачуы инде бу? — э́то за что така́я месть?
3) в знач. нареч. ачудана) с доса́ды (доса́дой), в сердца́х; по зло́бе, со злаҗиңелгән ачудан спортны ташламыйлар — ра́зве мо́жно бро́сить спорт с доса́ды за пораже́ние
б) назло́, в отме́стку•- ачу итеп
- ачу кабару
- ачу килү
- ачу килгәнгә
- ачу килгәннән
- ачу килгәндә
- ачу килгәч
- ачу китерү
- ачу китергеч
- ачу саклау
- ачу тоту
- ачу саклаучан
- ачу тотучан
- ачу сакламый
- ачу тотмый
- ачу саклаучан түгел
- ачу тотучан түгел
- ачу чыгу
- ачуны чыгару
- ачуны эчкә салып йөрү
- ачуны күңелгә салып йөрү
- ачуны эчкә җәеп йөрү
- ачуны күңелгә җәеп йөрү
- ачуы бар••ачу кайтару — см. ачу алу 1)
ачуың килсә, терсәгеңне тешлә (борыныңны тешлә) — прост. е́сли се́рдишься, куса́й вон ло́коть
- ачу алу- ачуым килмәгәе
- ачуым да килмәгәе
- ачуым да бер килмәгәе -
3 бет
сущ.- бет уты- бет үләне••бете котыру — прост. беси́ться с жи́ру
бет чәйнәгән — прост. сли́шком ме́лочный челове́к; буквое́д
бет кебек ябышу — погов. вцепи́ться, как вошь
беткә ачу итеп тунны утка якмыйлар — посл. из-за копе́йки рубля́ не по́ртят (букв. рассерди́вшись на вошь, шу́бу не сжига́ют)
-
4 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
5 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
6 сер
сущ.; в разн. знач.1) та́йна, секре́т; не́что сокры́тое, скры́тое, потаённоеҗир асты серләре — та́йны подземе́лья
табигать серләре — та́йны приро́ды
сер саклау — храни́ть та́йну
дәүләт сере — госуда́рственная та́йна
2) в притяж. ф. при определит. словах сере та́йна, секре́т (чего-л.)уңышның сере — секре́т успе́ха
озак яшәүнең сере — секре́т долголе́тия
•- сер алу- серен алу
- сер ачу
- серен ачу••сер итеп әйтү — сказа́ть по секре́ту
сер сынатмау — нем как ры́ба; cм. тж. сер бирмәү
серен чишү — раскры́ть та́йну, раскры́ться
- сер бирүсерләре килешә — закады́чные друзья́; нахо́дят о́бщий язы́к
-
7 кузгалу
неперех.1) дви́гаться/дви́нуться, раздвига́ться; сдвига́ться/сдви́нуться с ме́ста, тро́гаться/тро́нуться, стра́гиваться/стро́нуться || сдвига́ниеюлга кузгалу — дви́гаться в путь (в путь-доро́гу)
машина авырлык белән генә кузгалды — маши́на стро́нулась с трудо́м
атлар кузгалды — ло́шади тро́нулись
боз кузгалу — подви́жка льда, ледохо́д, подви́жка льда на реке́
урыныңнан кузгалма! — не дви́гайся!
2) шевели́ться/шевельну́ться, пошевели́ться/пошевельну́ться, облада́ть спосо́бностью движе́ния, дви́гаться || шевеле́ниеаяк-куллары берни сизми, кузгалмый — ру́ки и но́ги ничего́ не чу́вствуют, не дви́гаются
авыруның хәле начар, кузгалмый ята — больно́му пло́хо, лежи́т без движе́ния (пошевельну́ться не мо́жет)
3) дви́гаться, тро́нуться с ме́ста, шевели́ться/шевельну́ться; расшеве́ливаться/расшевели́тьсяжилнең әсәре дә юк, коры яфрак та кузгалмый — нет никако́го ве́тра, да́же сухо́й лист не шевельнётся
урыныңнан кузгалма! — не дви́гайся! не шевели́сь! (стой, сми́рно!)
урыныннан да кузгалмады — да́же с ме́ста не сдви́нулся; и не пошевели́лся
4) встава́ть/встать, поднима́ться/подня́ться на́ ногикузгалган җиреннән кире утырды — встал бы́ло, да обра́тно сел
кузгалмый утыру — сиде́ть, не встава́я
яңа гына (табыннан) кузгалдык — то́лько что (подняли́сь) из-за стола́ (в смысле: то́лько что пое́ли)
5) встава́ть/встать; просну́вшись, подня́ться с посте́лишәһәр кешесе кояш чыкмый кузгалмый — горожа́не до со́лнца не встаю́т (в смысле: спят до́лго)
кояш белән бергә кузгалу — встава́ть с со́лнцем
6) перен. поднима́ться, восста́ть; взбунтова́тьсяазатлык өчен көрәшкә кузгалу — подня́ться на борьбу́ за свобо́ду
7) перен. поднима́ться/подня́ться, возника́ть/возни́кнуть (о гневе, чувстве обиды, ненависти, любви и т. п.)күңелендә рәнҗү хисе кузгалды — в ду́ше его́ возни́кло чу́вство оби́ды
ачу кузгалу — рассерди́ться, разгне́ваться (букв. подняло́сь чу́вство гне́ва)
йөрәгемдә кузгалган нәфрәт хисе — возни́кшее в моём се́рдце чу́вство не́нависти
8) поднима́ться/подня́ться, быть поста́вленным, возника́ть/возни́кнуть (о проблемах, вопросах и т. п.)җыелышта хезмәт дисциплинасы мәсьәләсе кузгалды — на собра́нии поднима́лся вопро́с о трудово́й дисципли́не
9) перен. поднима́ться/подня́ться, начина́ться/нача́ться; возника́ть/возни́кнуть (буран, буря, сильный ветер и т. п. или шум, спор, скандал и т. п.)кичкә давыл кузгалды — к ве́черу подняла́сь бу́ря
дуслык турында бәхәс кузгалды — начался́ спор о дру́жбе
10) перен. начина́ться/нача́ться (о войне, бунте, восстании и т. п.)восстание кузгалган — начало́сь восста́ние
11) перен. возобновля́ться/возобнови́ться ( о боли), разбереди́ться, растра́вливать(ся)/растра́вить(ся) ( о ране), повторя́ться/повтори́ться ( о болезни) || возобновле́ние, повторе́ниеиске яралар кузгалды — разбереди́лись ста́рые ра́ны
•- кузгалып китү
- кузгалып кую
См. также в других словарях:
ачу — I. ф. 1. Нәр. б. капкачын, каплаган нәрсәсен күтәреп яки читкә алып, этәреп эчен карарга, әйбер алырга мөмкинлек булдыру. Ябылган, пичәтләнгән нәрсәләрнең капкачын, бөкесен һ. б. ш. алу 2. (Ишек, капка һ. б. ш. ны) як якка яки читкә этәреп,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
теттерү — 1. (Тетү) 2. күч. Хисләргә тулы ирек биреп күңел ачу; күңел ачып яшәү 3. күч. рәв. ТЕТТЕРЕП – Бик кызу итеп, мул итеп. Бик шәп (әйбәт, күңелле) итеп. Кызу кызу, тиз тиз, бер дә тоткарланмыйча (сөйләү, сөйләшү һ. б. тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
еру — 1. Су ташкыны белән юлдагы нәрсәләрне юып, җимереп үтү. Сулыкны тотып тора торган ныгытманы җимерү, суга юл ачу 2. Җирне озынлыкка казып нәр. б. эшләү, үткәрү канау еру 3. Кар, пычрак, су эченнән бару; шундый карлы яки пычрак юлдан кыенлык белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шар — I. и. 1. мат. Түгәрәкне үз диаметры тирәсендә әйләндерүдән барлыкка килгән геометрик җисем 2. Шундый формада эшләнгән, шуңа охшаш йомры әйбер. Матурлап бизәп эшләнгән уенчык (чыршы уенчыгы). Эченә һава тутырылган, төсле, бизәкле резин уенчык… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җәю — 1. Җыелып, бөкләнеп яки йомарланып торган әйберне язып, киңәйтеп җибәрү, ачу 2. Нин. б. өслеккә әйберне бөтен иңе, киңлеге белән салу. Ята яки утыру өчен аска нәр. б. түшәү, салу, урын әзерләү 3. Бөртекле, вак әйберләрне юка катлам итеп як якка… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кысу — 1. Нин. б. бер авырлык, көч белән басу, йогынты ясау. Тыгызлау 2. Куллар белән уратып алып тоту. Уч белән каты итеп тоту. 3. күч. Нәр. б. бик нык чикләү, авыр хәлгә кую 4. Кысан, тар булу (кием тур.) 5. Бик нык тарттырып бәйләү, буу 6. (Ишекне һ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уйнау — 1. Шаяру, күңел ачу. Спортның бер төре булган нин. б. уен белән вакыт үткәрү, ял итү. Уен өчен берәр нәрсәдән файдалану, хәрәкәт ясау ферзь белән уйнау 2. Нин. б. әйберне үзе дә сизмичә бернинди максатсыз әйләндерү, хәрәкәтләндерү, кирәкмәгән эш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
агызу — 1. Агарга юл ачу, юл кую. Савыттан агым белән башка җиргә күчерү, бушату 2. Нәр. б. сыеклык өстеннән яки эченнән агып барырлык итеп җибәрү. Үз агымы белән алып китү 3. күч. Нәр. б. күпләп җибәрү яки үзеңә алу (матди байлыкның кереме яки чыгымы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ачулы — с. Ачуланган, ачуы килгән; усал. рәв. Усал итеп, ачу белән, ачуланып, усалланып … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәйрәм — 1. Йола буенча, берәр зур, данлыклы вакыйга хөрмәтенә яки истәлегенә үткәрелә торган күңел ачып ял итү, тантана көне. Гомумән, берәр вакыйга уңае белән үткәрелә торган шундый күңел ачу йоласы, көне 2. күч. Зур шатлык, куаныч, тантана 3. с. Күңел… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
демонстратив — с. 1. Килешмәү, ошатмау, яратмау кебек хисләрне ачыктан ачык, ачу китерерлек итеп белдерә торган 2. Демонстрация (2) рәвешендәге … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
